Een schip tegen de berg op duwen: Wim Opbrouck over ‘Fitzcarraldo’ en de kracht van volharding

De Duitse regisseur Werner Herzog werd geboren in 1942 in Beieren tijdens de naweeën van de oorlog. Hij studeerde literatuur aan de Universiteit van München en Pittsburgh, maar zijn filmopleiding bestond uit zelfstudie: hij leerde het vak via encyclopedieën en door eindeloos veel films te kijken. Herzogs oeuvre is breed, wild en compromisloos, met een fascinatie voor het grensgebied tussen fictie en documentaire. Hij zoekt vaak het extreme op: zowel thematisch als productioneel, en dat weerspiegelt zich in zijn werkwijze. Zijn films spelen zich af in vulkanen, woestijnen, jungles en andere liminale zones - fysiek én mentaal.

Volgens Wim Opbrouck kan er maar zelden zoveel over een regisseur gepraat worden als over Herzog: “Hij is een genie. Voor mij is hij meer filosoof dan regisseur. Hij schreef ook prachtige novelles, waaronder ‘De toekomst van de waarheid’.” “Er hangt iets mythisch rond hem,” zegt hij, “en hij voedt die mythe ook graag zelf.” Wim haalt als voorbeeld het verhaal aan waarin Herzog te voet van München naar Parijs trekt om zijn zieke mentor Lotte Eisner te bezoeken, ervan overtuigd dat ze in leven zou blijven als hij de reis niet per vliegtuig maakte. Ze overleefde inderdaad. Jaren later bezocht hij haar opnieuw, dit keer wel met het vliegtuig. Acht dagen later stierf ze. “Een pelgrimage van pure overtuiging,” noemt Wim het. “En een verhaal dat je alleen Herzog kan horen vertellen.”

Wim beschouwt Herzog als een van zijn grote inspiratiebronnen: “Er zit een drive in die man, een passie, een niet te stoppen vuur dat mij inspireert. Hij heeft een ongelooflijke drang om schitterende beelden te maken.

Die beeldhonger vertaalt zich letterlijk in ‘Fitzcarraldo’, een film gebaseerd op het waargebeurde verhaal van de Peruviaanse rubberbaron Carlos Fitzcarrald, die een stoomboot 11 kilometer door de jungle liet slepen. In Herzogs versie neemt Klaus Kinski de rol op zich - een acteur met wie Herzog berucht veelvuldig samenwerkte. Voor Wim is ‘Fitzcarraldo’ veel meer dan een film: het is een metafoor, een beeld dat hem al zijn hele theatercarrière begeleidt, “Wat Herzog met dat schip doet, is bovenmenselijk,” vertelt hij. “En dat gevoel herken ik in elk repetitieproces: telkens opnieuw proberen, vallen en opstaan, tot je dat schip boven op de berg krijgt.”

De productie van de film is op zijn minst legendarisch te noemen. Herzog filmde alles ter plaatse, diep in het Peruviaanse regenwoud, en weigerde om gebruik te maken van studio’s of trucages. De boot die in het verhaal de berg op moet, werd ook in werkelijkheid door tientallen mensen de helling opgetrokken. “Hij filmt waar geen mens durft te komen. Voor Herzog telt enkel wat er op het scherm verschijnt.“

Het draaien van ‘Fitzcarraldo’ liep dan ook niet zonder slag of stoot: er waren vliegtuigcrashes, een slangenbeet leidde tot amputatie, en de spanningen op de set liepen hoog op. De lokale bevolking had op een bepaald moment zelfs plannen om hoofdrolspeler Klaus Kinski om het leven te brengen. De documentaire ‘Burden of Dreams’, die de making-of van de film in beeld brengt, toont volgens Wim “de lijdensweg achter de mythe”. Hij verwijst ook naar de haat-liefdeverhouding tussen Herzog en Kinski. “Ik zou het zelf niet gekund hebben,” bekent hij, “maar het resultaat is briljant.”

Bij het herbekijken van de film viel Wim vooral Claudia Cardinale op, die de rol van Molly speelt. “Ze staat er zo krachtig naast Kinski. Autonoom en volwaardig. In de jaren ’80 was dat geen evidentie. Haar aandeel is fenomenaal.”.

Ook het politieke en koloniale kader van de film komt aan bod. ‘Fitzcarraldo’ speelt zich af in 1902, tijdens de rubberkoorts in Zuid-Amerika. “Herzog toont de koloniale wereld, maar keert die ook om,” stelt Wim. “De indianen worden slimmer voorgesteld dan de idiote blanken die hen proberen te overheersen. Ze gebruiken de kolonialen voor hun eigen voordeel. Dat is echt straf.”

Tot slot benadrukt Wim dat ‘Fitzcarraldo’ niet alleen een film is, maar ook een idee, een universeel beeld waar iedereen zich in kan herkennen. “Iedereen heeft wel een schip dat hij of zij een berg op probeert te duwen,” besluit hij. “En dat maakt deze film zo krachtig.