Respect voor de natuur en voor elkaar - Titus De Voogdt over ‘Dersu Uzala’

Deze zomer stonden meerdere gerestaureerde films van Kurosawa opnieuw op het programma in diverse filmzalen dankzij Lumière. De regisseur wordt beschouwd als een van de grootste namen in de Japanse filmgeschiedenis. Zijn internationale doorbraak kwam er met ‘Rashômon’ (1950), waarmee hij zowel de Gouden Leeuw in Venetië als een Oscar won - en de Japanse cinema definitief op de wereldkaart zette. “Heel veel van Kurosawa’s ideeën zijn overgenomen door grote Amerikaanse filmmakers,” vertelt Titus, “Zijn werk inspireerde onder andere Sergio Leone, George Lucas, Francis Ford Coppola en Martin Scorsese.” Hij verwijst onder meer naar het ‘Rashomon-effect’, waarin hetzelfde verhaal vanuit verschillende perspectieven wordt verteld, en naar de invloed van Kurosawa op het westerngenre: “Een samoerai-film van Kurosawa is eigenlijk een Japanse cowboyfilm. De personages hebben allemaal een wapen en een eergevoel.”.

Diezelfde sfeer van ruimte, eer en eenvoud ademt ook door in ‘Dersu Uzala’. De film volgt een Russische legerkapitein op expeditie in de Siberische Taiga, waar hij Dersu ontmoet - een zonderling, bijna trolachtig figuur die door de soldaten aanvankelijk niet ernstig genomen wordt. Hij blijkt echter een meesterlijke gids, en tussen hem en de kapitein groeit een stille, diepe vriendschap. 

Voor Titus is ‘Dersu Uzala’ een film die bijblijft, een werk dat hem blijft inspireren: “Het is een film over hoe twee mensen uit totaal verschillende werelden met elkaar leren omgaan. Ze hebben een andere cultuur, maar proberen te luisteren, te helpen. Het wederzijdse respect is prachtig.”. De film verkent ook de spanning tussen natuur en vooruitgang: “Ik groeide op op het platteland, maar woon nu in de stad. Hoewel ik niet hou van al die moderne zaken, heb ik ze wel nodig. Die tegenstelling blijft me fascineren.” In de film staat Dersu voor de natuur, de kapitein voor vooruitgang: “Het gaat over de keuze tussen moderniteit en je terugtrekken uit de wereld.”.

Zoals in veel films van Kurosawa staat ook hier het thema van eer centraal. Maar het begrip krijgt een andere invulling: “Het gaat niet over eer in de klassieke zin, maar over de eer van iets goed doen. Zodat je jezelf nog in de spiegel kunt aankijken.”.

Visueel is ‘Dersu Uzala’ een meesterwerk. Kurosawa’s achtergrond in de schilderkunst laat zich voelen in elke scène, “Hij maakt composities die visueel zo sterk zijn. Elk kader is bewust opgebouwd,” aldus Titus. Hij verwijst ook naar ‘High and Low’, een andere film van Kurosawa: “Die speelt zich bijna volledig af in één ruimte - een woonkamer. En toch maakt hij het zó boeiend voor de kijker. Waar hij mensen zet, hoe hij ruimte gebruikt… dat is magistraal.”

Tegen het einde toe krijgt de film iets tragisch en breekbaars, wat volgens Titus meer te maken heeft met Japanse filosofie dan met Kurosawa zelf: “Ze zijn daar meer bezig met Yin en Yang, met het zoeken naar evenwicht en het aanvaarden van vergankelijkheid.”

Titus besluit met een ode aan Kurosawa’s universele blik: “Hij was tegelijk heel Japans, en tegelijk wereldburger. Hij maakte iets moois vanuit zijn eigen cultuur, maar wist het toegankelijk te maken voor een breed publiek. Dat is zijn kracht."