De universele glimlach van Charlie Chaplin - Zouzou Ben Chikha over ‘City Lights’

Charlie Chaplin was niet alleen hoofdrolspeler in ‘City Lights’, maar ook regisseur, componist én bedenker van het personage ‘The Tramp’ - de zwerver met bolhoed, snor en wandelstok. Hij begon als theateracteur en brak in 1914 door op het witte doek met ‘The Kid Autoraces’ at Venice. Met zijn komische korte en lange films veroverde hij al snel de wereld, en groeide hij uit tot een van de eerste echte supersterren uit de filmgeschiedenis: “Chaplin is een waanzinnige acteur, waanzinnige regisseur en waanzinnige muzikant,” zegt Zouzou enthousiast. “Hij is een totaalartiest.”

Hoewel de geluidsfilm intussen zijn intrede had gedaan, bleef Chaplin tot 1936 vasthouden aan de stille film. Hij geloofde in de kracht van beeldtaal en pantomime: een universele taal die voor iedereen begrijpelijk is - zelfs voor kleine kinderen. Zouzou bevestigt dat uit eigen ervaring: “Samen met mijn ouders van Tunesische afkomst keek ik naar zijn films, terwijl ook mensen van China of Nigeria die ernaar kijken hetzelfde zullen voelen. Dit is zo straf.” De fascinatie begon voor Zouzou al in zijn tienerjaren. Chaplins werk riep niet alleen bewondering op, maar ook warmte en herkenning: “Zijn films waren veilig. Als er maar een kus op tv kwam, werd er bij ons thuis geroepen - er vloog weleens een pantoffel. Maar als Chaplin op stond, wist iedereen dat dat niet zou gebeuren. Het was een lichtpunt. Samen lachen en even de hardheid van de wereld vergeten.”

Chaplin koos in zijn werk vaak de kant van de underdog, en dat inspireerde Zouzou in zijn eigen carrière: “Het was voor mij een interessant leerproces, dat het verhaal ook vanuit dat perspectief verteld kon worden. Chaplin was een harde werker, perfectionistisch - het tegenovergestelde van mij,” voegt hij er met een glimlach aan toe.

In ‘City Lights’ wordt The Tramp verliefd op een blinde bloemenverkoopster. Hij probeert geld in te zamelen voor een oogoperatie en raakt verwikkeld in een vreemd vriendschapsspel met een miljonair. Volgens Zouzou is het centrale thema hoe we omgaan met vooroordelen: “De film werd honderd jaar geleden gemaakt en is nog steeds actueel. We hebben er dus niets uit geleerd. We nemen vaak de tijd niet om iemand écht te leren kennen.” Chaplin zet blindheid in als metafoor: “Het blinde personage is zonder vooroordelen, in contrast met de anderen in de film. Later breekt die metafoor open en wordt ze iets heel menselijks.”

Ondanks de enorme stress en druk waarmee ‘City Lights’ tot stand kwam, ademt de film lichtheid en controle uit: “Chaplin werkte keihard. Sommige scènes werden honderden keren opnieuw gedraaid. Alles moest kloppen, net als bij dans. Chaplin dacht na over scènes als choreografieën, waar timing en precisie essentieel zijn.”

Naast zijn artistieke kunde bewondert Zouzou ook het engagement van Chaplin. Zijn eigen jeugd - getekend door armoede, verlies en onrecht - sijpelt door in zijn films: “Hij durfde het opnemen voor de kleine man die vernederd wordt. Dat engagement vind ik zo krachtig. Zijn films bevatten een tristesse die ook een glimlach kan oproepen. Het evenwicht tussen drama en humor is geniaal.” Dat maatschappelijke bewustzijn uitte zich ook in Chaplins latere werk, zoals ‘The Great Dictator’: “Hij durfde, in een tijd waarin Hollywood zweeg, kritiek te geven op wat er in Europa gebeurde. Hij werd daarvoor afgestraft - zijn werk neigde naar socialisme, en dat werd gelijkgesteld met communisme. Uiteindelijk mocht hij Amerika niet meer binnen.” Toch blijft het werk van Chaplin actueel: “'The Great Dictator' kun je zo transponeren naar vandaag — met figuren als Trump of Poetin. Grappig en schrijnend tegelijk.”