Koen Van Sande doet een oproep voor meer empathie met zijn eerste langspeelfilm ‘Clean’

Hoe kwam je op het idee voor ‘Clean’?

In 2017 las ik ‘Broers waren we’ van Peter Muyshondt, de huidige korpschef van de Lokale Politie Rupel en Tomorrowland. In het boek beschrijft hij het leven van zijn broer Tom, die strijdt tegen een drugsverslaving. Het contrast tussen de twee broers kan bijna niet groter zijn.

Ik herkende veel uit mijn eigen leven en toen heb ik Peter gecontacteerd. We hebben afgesproken bij hem thuis en hij heeft me zijn verhaal uitgebreid uit de doeken gedaan. Het was een heel emotioneel gesprek en op dat moment wist ik dat ik er iets mee moest doen.

Je hebt zijn boek verfilmd?

Ik heb het boek ter inspiratie gebruikt, maar even goed zit er in ‘Clean’ heel veel uit mijn eigen leven en dat van mijn broer, die trouwens ook Tom heet. Tijdens het schrijfproces was Peter dus niet betrokken, zodat ik het verhaal kon fictionaliseren én personaliseren. Er is een lange periode over gegaan maar nu - acht jaar later - heeft Peter de film  gezien en was hij erg geëmotioneerd en blij met het resultaat.

In die periode schreef Peter ook een ander boek; ‘Beleid op speed: hoe de drugsoorlog alle zin voor rede versmoort’.

Peter en ik hebben een gedeelde visie op de war on drugs: we stellen ons vragen bij de manier waarop onze staat miljoenen pompt in de opsporing van dealers, in plaats van te investeren in preventie en veiligheid. Als de staat zelf de verkoop van illegale middelen zou overnemen, pakt ze de winkel van de zware criminelen af. Pas dan worden de bendes buitenspel gezet. We zijn ons ervan bewust dat het onderwerp voer is voor discussie en dat de meningen hard uiteen lopen. Ik wil het in mijn film dan ook niet per se over politiek hebben, maar vooral ook het lot van de gebruikers belichten.

Het is niet zo dat iemand op een dag wakker wordt en beslist om verslaafd te raken. Een verslaving is een reactie op iets dieper uit het verleden en kan zich trouwens uiten in verschillende vormen. Sommigen raken verslaafd aan alcohol, anderen aan shoppen of gokken en helaas is er ook een deel van de bevolking dat uitkomt bij drugs. De Canadese psychiater Gabor Maté geeft hier lezingen over en bracht fantastische boeken op de markt. Door naar hem te luisteren, voel ik me zelf ook geholpen om om te gaan met mijn eigen verleden en trauma.

Mensen met verslavingsproblematieken hebben dus professionele hulp nodig om dieper te graven en onverwerkte trauma’s aan te pakken. Is dat ook wat politieman Mathieu (Tibo Vandenborre) doet om zijn verslaafde broer Timo (Vincent Van Sande) te helpen?

Mathieu is ervan overtuigd dat hij zijn broer enkel kan redden door hem weg te nemen uit zijn vertrouwde context. Aan de hand van isolatie en strenge controle gelooft hij dat hij hem kan doen afkicken van zijn drugsverslaving. Voor mij is dat de geknipte metafoor voor de war on drugs; eigenlijk is het een soort privé-gevangenis. Maar wat na die periode van detentie? Dan is het makkelijk om terug te vallen... Onderzoek wijst uit dat verslaafden kunnen afkicken als ze in een veilige omgeving kunnen gebruiken. Na verloop van tijd zullen ze – als ze dat willen – zelf minderen omdat ze hun waardigheid terugkrijgen. Als we hen zien en behandelen als mensen, kan dat wonderen verrichten. Het is een parcours van vallen en opstaan. Ook dat probeer ik te tonen in ‘Clean’.

Je hebt met Tibo Vandenborre en Vincent Van Sande twee sterke acteurs in de hoofdrollen.

Tibo Vandenborre (‘De big fuck-up’, ‘The Invader’, ‘Undercover’, ‘Rundskop’) ken ik al heel lang. We wonen in dezelfde buurt in Brussel en studeerden allebei aan het RITCS. Tibo is een fantastische acteur met een visueel sterk en afgelijnd gezicht. Ik heb met hem mijn kortfilm ‘Lockdown’ gemaakt en dat ging super goed dus hij zag het meteen zitten om weer samen te werken. De vraag was al gesteld in 2019 en pas in 2025 zijn we beginnen draaien. Zo zie je maar, loyaliteit is heel belangrijk in onze sector.

Bij Vincent Van Sande (‘Glad IJs’, ‘Twee Zomers’, ‘Onder Vuur’) is het dan weer trager gegroeid. Ik ontmoette Vincent toen hij zeventien jaar was en iets later kwam hij op casting bij mij. Hij deed dat fantastisch en daarom kreeg hij de rol…niet. Ik vond dat hij eerst moest gaan studeren vooraleer hij professioneel aan de slag ging, maar ik maakte hem wel de belofte dat we later zouden samenwerken. Zo geschiedde. En voor wie het zich afvraagt; we zijn inderdaad verre familie van elkaar!

Zowel Tibo (politieman Mathieu) als Vincent (verslaafde broer Timo) spelen hun rol met verve. Ze hebben zich beiden goed voorbereid en gesprekken gevoerd met mensen in het veld. Vincent ging in een opvangcentrum in Gent met slachtoffers praten en nam zo ook hun kleine bewegingen en gewoontes in zich op. Tibo heeft bijna een jaar met politie boots rondgelopen om zich te gronden en te voelen hoe een politieman loopt. Los daarvan hebben ze allebei veel lange nachten en koude temperaturen moeten trotseren. Zonder te veel te willen verklappen; ze hebben onder meer in een vijver van slechts twee graden moeten springen. Dat moest in één shot gefilmd worden, maar ze hebben hun taak voortreffelijk volbracht.

‘Clean’ speelt zich grotendeels af in de donkere steegjes van Brussel. De beelden zijn rauw en spannend. Daar draagt ook de muziek voor een groot deel aan bij.

Eloi Ragot heeft de muziek voor ‘Clean’ geschreven. Ik wilde graag iets doen met een trompet die ijl in de lucht zit, om een militaire sfeer te creëren. Dat verwijst vooral naar het luik van de politie. Toch kan zo’n sound ook kunstzinnig zijn. We lieten ons inspireren door de trompetmuziek van Miles Davis in ‘L’ascenseur pour l’échafaud’.

Ik was een van de laatsten die hem heeft gezien. Matt is dus ook een slachtoffer met een traumatisch verleden. De aanwezigheid van zijn muziek in ‘Clean’ is een eerbetoon aan hem.

Wat hoop je dat de film teweeg zal brengen?

Dat is tweeledig. Enerzijds hoop ik dat het debat over de war on drugs opnieuw aangewakkerd kan worden. Is onze aanpak wel de juiste? Hoe kunnen we béter doen? Daarnaast zou ik het fantastisch vinden om empathie op te wekken bij het publiek. Ik hoop dat mensen zullen beseffen dat verslaafden geen criminelen zijn, maar slachtoffers.

Eigenlijk is ‘Clean’ in essentie een film over broederliefde. Hoe ver kun je gaan om elkaar te redden? En wat geef je ervoor op?

Jouw film gaat in wereldpremière in Oostende.

Ik ben erg blij dat ‘Clean’ FFO mag afsluiten dit jaar. Naar mijn aanvoelen is Oostende de beste plek om een Vlaamse film op de markt te brengen en daarnaast is het een fantastisch festival. Master Ruth Becquart speelt trouwens een mooie rol in de film als de vrouw van politieman Mathieu. Het slotfeest mag dus dubbel gevierd worden!